De transitie die nodig is om iedereen zorg te bieden, terwijl het arbeidstekort verder oploopt en de zorgvraag stijgt, vraagt volgens consultant Jacqueline Stuurstraat om veelzijdige veranderingen. Niet alleen innovaties, de inzet van technologie en aandacht voor een gezonde leefomgeving en preventie is nodig, organisaties zullen ook veel meer gaan samenwerken in plaats van concurreren om zo de schaarse zorgmedewerkers in te zetten waar zij het hardst nodig zijn. Al deze veranderingen raken het werk, de kennis en opleiding en zorgmedewerkers, “Vijftien jaar geleden wezen de arbeidsmarktrapporten al op dubbele vergrijzing en de arbeidsmarkttekorten, maar de urgentie wordt pas sinds kort echt gevoeld. Met de oplopende personeelstekorten is veranderen steeds lastiger, elke dag uitstel is een dag verloren.”
Krapte op de arbeidsmarkt raakt direct de essentie van zorg, de relatie tussen zorgvrager en zorgverlener, zo formuleert directeur van STUUR raad&daad en voormalige directeur van deRotterdamseZorg Jacqueline Stuurstraat. “Te weinig personeel leidt tot hogere werkdruk, kwaliteit komt onder druk te staan wat leidt tot hoger verzuim en verloop, wat leidt tot de inhuur van externen, wat de kosten opdrijft. Hoge werkdruk leidt tot minder tijd voor training en ontwikkeling van personeel, en het leren werken met nieuwe systemen en technologische innovaties. Er is te weinig tijd om goede (stage)begeleiding te geven, waardoor er minder wordt opgeleid en starters en leerlingen te snel veel verantwoordelijkheden krijgen of afhaken. En zo kan ik nog wel even doorgaan.”
Er zijn regionale afspraken gemaakt over aantal en soort stageplaatsen
Samenwerking
De marktwerking, waarop het huidige zorgsysteem is gebaseerd vormt regelmatig een drempel voor de samenwerking, die nodig is om de arbeidsmarktknelpunten aan te pakken en de transitie van de zorg verder te brengen. In deRotterdamseZorg, opgericht om in de regio Rijnmond met alle zorgorganisaties samen de balans op de arbeidsmarkt te behouden en ook in de toekomst te zorgen voor voldoende en juist opgeleid zorgpersoneel, zijn in de afgelopen tien jaar al stappen gezet. “Zorgorganisaties wilden bijvoorbeeld vooral vierdejaars stagiairs, omdat die dan min of meer zelfstandig kunnen werken. Dat is vanuit de eigen organisatie logisch gedacht maar leidt uiteindelijke niet tot meer zorgmedewerkers. Willen zorgorganisaties in de regio meer personeel, dan zullen alle organisaties stages moeten bieden, ook aan eerste-, tweede- en derdejaars studenten. Daarom zijn met alle instellingen in de regio afspraken gemaakt over het aantal en soort stageplaatsen.”
Er is een grote verschuiving in het perspectief van zorgbestuurders in het afgelopen decennium, ziet Stuurstraat. Steeds meer bestuurders hebben de focus op de maatschappelijke opgave van de zorg: passende toegankelijke en betaalbare zorg voor burgers, en zijn meer dienend aan deze opgave dan alleen met het succesvol neerzetten van de eigen organisatie. “In de dagelijkse praktijk van de zorg ligt de focus nog vaak bij de eigen organisatie of afdeling en wordt het bijvoorbeeld als een verlies gezien als een collega met een loopbaanwens naar een andere organisatie vertrekt.”
"Tijdens corona werd veel tot stand gebracht. De veranderkracht is er dus wél"
Veranderkracht
De moeilijkheid van de transitie van de zorg is niet alleen het grote aantal medewerkers, maar ook de grote hoeveelheid stakeholders: zorgopleidingen, zorgverzekeraars, gemeentes, VWS, landelijke brancheverenigingen, beroepsverenigingen, patiëntenverenigingen, personele dienstverleners, vakbonden, leveranciers etc. Veranderingen gaan dus niet snel. Zorgmedewerkers zelf zien zich geconfronteerd met een groot aantal verschillende en snelopvolgende veranderingen en dat is niet voor iedereen even makkelijk. De coronacrisis stemde Stuurstraat echter hoopvol. “Ik was zeer onder de indruk, ik dacht dat de zorgsector bureaucratisch en log was, maar een knip met de vingers en er werd heel veel tot stand gebracht. De veranderkracht is er dus wél. In Rotterdam werd zeer intensief samengewerkt, patiënten en hulpmiddelen en personeel verdeeld en bijvoorbeeld ok-assistenten uit de hele regio in een van de ziekenhuizen in een paar dagen opgeleid tot buddy op de IC.”
Innovatie en werkgeverschap
De krappe arbeidsmarkt daagt de organisaties uit tot modernisering van het werkgeverschap. “Nu zien we nog vaak een traditionele aanpak met vacatures met opleidingseisen, rooster en urenverplichtingen. Het sollicitatieproces met brief en gespreksrondes kent behoorlijke doorlooptijden en roostering legt mensen vast. Deze werkwijze sluit niet meer goed aan bij een arbeidsmarkt waar sollicitanten het voor het kiezen hebben. Generatie Z is gewend snel en met één klik te krijgen wat ‘ie wenst. Zorgmedewerkers die meer autonomie en vrijheid willen en werk/privé anders willen indelen ervaren onvoldoende maatwerk. We zien dat steeds meer zorgmedewerkers kiezen voor het zzp-schap. Een uitdaging voor de zorgorganisaties om voor deze en toekomstige generaties aantrekkelijk te blijven met modernisering van het werkgeverschap.
De traditionele aanpak van werving en selectie sluit niet goed aan bij een arbeidsmarkt waar sollicitanten het voor het kiezen hebben.
Zorgen
Stuurstraat maakt zich regelmatig zorgen over het aantal zorgmedewerkers dat uitvalt. “Hoe kan ik uitstroom van personeel voorkomen is een vraag die mij regelmatig gesteld wordt. Het verzuimpercentage is hoog is en sinds corona nog verder gestegen. Het grote aantal zieken wordt mede veroorzaakt door de stijgende werkdruk door vacatures, groeiend aantal externen en verzuim. Andere zorgmedewerkers kiezen ervoor om de organisatie te verlaten en zzp’er te worden, waardoor zij een aantal dingen niet meer hoeven en meer grip krijgen op rooster en werkdruk.” Onder deze zzp’ers zijn veel mensen die niet per se ondernemer zijn, weet Stuurstraat. “Commerciële bureaus bieden ondersteuning bij ondernemersvaardigheden en het bemiddelen van werk. Met de groei van het aantal zzp’ers en de stijgende tarieven van de bemiddelingsbureaus komen steeds meer zorgorganisaties in de knel, doordat er steeds minder vaste gezichten voor de cliënten zijn, groeiende onvrede bij vaste medewerkers en hogere personele kosten.”
Wil de sector regie op inzet en kosten van deze groep zorgprofessionals hebben, dan is samenwerking nodig. Al met al is het ziekteverzuim en overstap naar zzp-schap volgens Stuurstraat een signaal aan de zorgorganisatie. “Mensen houden van hun vak, maar wil de zorgsector aantrekkelijk voor hen blijven, dan zal deze zich moeten verhouden tot de wensen van individuele medewerkers en veranderende wensen van de verschillende en vooral jonge generaties.”
--
Meer lezen over Jacqueline Stuurstraat en/of deRotterdamseZorg:
In dit document vind je een beeld van de toekomst van deRotterdamseZorg en dus ook de arbeidsmarkt en alle ontwikkelingen die hierbij een rol spelen: https://derotterdamsezorg.nl/wp-content/uploads/2021/06/3Dprint_zorg-_in_2030_def1.pdf
Tot juni 2023 was Jacqueline Stuurstraat ruim 10 jaar hét gezicht van deRotterdamseZorg. In deze '5 vragen aan Jacqueline Stuurstraat' blikt ze terug en kijkt ze vooruit.
Meer lezen over de arbeidsmarktontwikkelingen in de zorgsector:
- "Investeer in begeleidingscapacteit". Interview met Wilco de Vries, als directeur Tempo-Team Specialties verantwoordelijk om personeel en arbeid samen te brengen binnen de sectoren Transport, Techniek en Zorg. "Vooral extra begeleidingscapaciteit is nodig om de vicieuze cirkel waar zorgorganisaties in zitten te doorbreken."
- Een gesprek met Jennifer de Boer en Willem Rutgers van Werkgeversvereniging Zorg en Welzijn over aantrekkelijk werkgeverschap, innovatie en skillsbased matchen in de zorg.
- In deze HR 360-podcast gaat Bart Jan Cunen in gesprek met NSvP-directeur Sonia Sjollema over de maatschappelijke impact van personeelskrapte en de vragen die we ons als samenleving zouden moeten stellen. Wie werkt, waar en waaraan? En hoe kunnen we essentiële beroepen en sectoren overeind houden?
- Wat zijn de overwegingen voor ziekenhuisverpleegkundigen om de sector wel of niet te verlaten? NSvP-stagiair Eva ter Horst (masterstudent Social Policy and Public Health) vroeg dit aan hbo-verpleegkundigen die werkzaam zijn in een ziekenhuis, en niet meer dan zes jaar werkervaring hebben. Haar opvallendste bevindingen zette zij op een rij.
