Een brede maatschappelijke discussie is nodig om te kiezen welke essentiële taken we door wie willen laten doen. Het is een van de conclusies van het symposium Werken in Algemeen Belang dat de NSvP op 20 september 2022 organiseerde in de voormalige gevangenis De Lik, Utrecht. Tijdens dit event deelden bestaande initiatieven (de Nationale Zorgreserve, Ministerie van Defensie, Brainport Eindhoven) hun inzichten en ervaringen en werd gesproken over een andersoortige arbeidsmarkt waarin het heel gebruikelijk is dat je naast je werk kunt bijdragen aan het algemeen belang, als een maatschappelijke schil in tijden van crisis. Welke stappen gaan we zetten om dit voor elkaar te krijgen? Eerst moeten we ontwikkelingen in een breder perspectief plaatsen, ook is meer coördinatie op dit vraagstuk nodig.
Onze samenleving is extra kwetsbaar in tijden van crisis, zo kregen we in korte tijd te maken met een pandemie, oorlog nabij en zien we de effecten een krappe arbeidsmarkt. Toch is in zulke situaties ook meteen duidelijk dat mensen massaal bereid zijn om bij te dragen aan het algemeen belang. Veel werkenden voelen juist in tijden van nood de urgentie om werk te doen dat er écht toe doet.
Om werken in het algemeen belang mogelijk te maken is een invulling van de arbeidsmarkt nodig waarin mensen ook naast hun baan paraat kunnen staan voor andere taken, projecten en klussen. Het betekent dat bedrijven ruimte kunnen geven en maatschappelijke sectoren weten hoe ze tijdelijke of parttime inzet kunnen benutten, binden en boeien.
Het inzetten van mensen in het algemeen belang mag nooit een 'goedkope oplossing' zijn of betaalde arbeidskrachten verdringen (Monique Kremer, hoogleraar Actief Burgerschap)
Empathisch potentieel
Maar eerst de vraag: zijn werkenden echt gemotiveerd om bij te dragen aan het algemeen belang? Hoogleraar Actief Burgerschap Monique Kremer van de Universiteit van Amsterdam (UvA) weet zeker dat er een empathisch potentieel in de samenleving bestaat, zo deelt ze in haar keynote speech 'Actief Burgerschap op het werk'. Meer burgerschap óp het werk en maatschappelijke dienstplicht voor andere groepen dan jongeren zijn voorbeelden om dat potentieel beter te benutten. Een manier is ook mensen uit de commerciële sector bij te laten dragen in de zorg, zodat niet dezelfde schouders altijd dezelfde lasten dragen.
Deze veranderingen vragen wel om inspanningen op en rond de organisatie van werk. Daarbij mag het inzetten van mensen in het algemeen belang nooit een 'goedkope oplossing' zijn of betaalde arbeidskrachten verdringen. Deze aandachtspunten en ontwikkelingen binnen de arbeidsmarkt moeten meegenomen worden in het ontwikkelen van denkrichtingen naar een ecosysteem waarin werken in het algemeen belang een plaats heeft.
Nu speelt vooral de vraag: hoe behoud je de oud-zorgprofessionals in een tijd dat de acute crisis verdwijnt? (Charlotte de Schepper, ExtraZorgSamen)
Zorg, defensie en onderwijs
Naast je baan paraat staan voor vrede, zorg en onderwijs. De Nationale Zorgreserve, het HR-ecosysteem van het Ministerie van Defensie en het Hybride docentschap van Brainport Development laten zien dat het kan. "We hebben het onder hoge druk voor elkaar gekregen dat oud-zorgprofessionals tijdens de coronacrisis hebben kunnen bijdragen”, vertelt Charlotte de Schepper van ExtraZorgSamen, die zich inzet voor het duurzaam maken van de Nationale Zorgreserve. Dat vroeg een grote organisatiekracht: "Hoe krijg je hen op de juiste plek, wat gaan ze doen? En nu speelt vooral de vraag: hoe behoud je hen in een tijd dat de acute crisis verdwijnt, wat is daar voor nodig?”
De ambitie is schaalvergroting, door meer vanuit organisaties te denken en minder vanuit individuele vraag (Mieke Zijlstra, Brainport Eindhoven)
Brainport Eindhoven brengt ervaring en kennis van mensen uit het technische bedrijfsleven letterlijk de klas in. Projectleider van de pilot Hybride docentschap Mieke Zijlstra merkte in het begin sterk dat gedacht werd dat dit dé oplossing is voor het lerarentekort. "Het gaat om maximaal 240 lesuren per schooljaar. We zien het veel meer als mogelijkheden onderwijs en bedrijfsleven dichterbij elkaar te brengen.”
Een ambitie is te werken aan schaalvergroting en meer vanuit organisaties te denken en minder vanuit een individuele vraag. Dat idee leeft ook binnen het HR-ecosysteem van Defensie, waarbij organisaties bij elkaar worden gebracht die vanuit HR perspectief en als partners met Defensie samen werken om bij te dragen aan een veiliger Nederland. Projectleider Milou Grijpma: "Een match maken en aan de randvoorwaarden voldoen is een lang proces. Hoe kunnen we het schaalbaar maken en de processen repeteren? Zulke vormen zijn we nu aan het ontwikkelen.”
Een brede discussie moet op gang komen hoe we individuele keuzes en algemeen belang verenigen (Joop Schippers, hoogleraar arbeidseconomie)
Maatschappelijke discussie en sturing
Hoogleraar arbeidseconomie van de Universiteit Utrecht Joop Schippers, ook verbonden aan de Future of Work-hub en bestuurder bij de NSvP, waarschuwt voor micro-oplossingen van macro-problemen. Het grootste probleem is simpel gezegd dat in deze tijd van arbeidsschaarste teveel taken door te weinig mensen gedaan moeten worden.
Werken in het algemeen belang kan alleen maar kans van slagen hebben als er oplossingen komen voor het takenprobleem. Dat betekent keuzes maken in welk werk cruciaal is voor het functioneren in de samenleving, innovatief nadenken over arbeidsmarktkansen voor mensen die nu aan de kant staan en slimmer en zorgvuldiger omgaan met de inzet van bestaande beroepskrachten. Dat laatste betekent volgens Schippers bijvoorbeeld het benutten van technische ontwikkelingen en flexibilisering zoals meer thuis werken. Maar volgens Schippers is vooral een meer gerichte en gebundelde aanpak nodig. "Een brede discussie moet op gang komen hoe we individuele keuzes en algemeen belang verenigen. Het aan de markt overlaten levert soms uitwassen op. Welke taken willen we zelf doen en welke automatiseren, welk werk willen we betalen, en welk kan vrijwillig? We staan aan het begin van deze discussie."
Terugkijken van het symposium kan op deze pagina >>
