Omkeren van geld naar geluk

Een interview met Siebren Houtman, mede-eigenaar van Eelloo en bestuurslid van de NSvP. Vanuit het oogpunt van werknemers die hun eigen regie kunnen en willen nemen in combinatie met slimme technologie, kijkt hij naar De Omkering. "Er zal een tijd komen waarin computers en mensen nog maar moeilijk van elkaar te scheiden zijn."

De oplossingen die Eelloo (voorheen Meurs HRM) biedt, richten zich op het ondersteunen van individuen om zelf ondernemend en succesvol te zijn en het ondersteunen van organisaties die meer verantwoordelijkheid en eigenaarschap aan hun medewerkers durven geven. Dat is bovenal een kwestie van veranderen, maar kan ondersteund worden met slimme technologie en diensten.

Het nieuwe kennisprogramma van de NSvP gaat ervan uit dat we keuzes hebben in hoe de toekomst van werk zich ontwikkelt. De NSvP staat voor een waardevolle toekomst van werk die optimaal ruimte en kansen biedt aan divers talent. We willen een slinger geven aan een beweging die we De Omkering noemen. 
In een reeks interviews vragen we verschillende mensen hoe zij tegen de Omkering aankijken en wat er volgens hun zou moeten omkeren als we in de toekomst een toegankelijke arbeidsmarkt voor iedereen willen nastreven. Zo leggen we de verschillende perspectieven en invalshoeken omtrent de Omkering bloot.

Vanuit welk perspectief kijk jij naar de Omkering?
Vakinhoudelijk heb ik een achtergrond in de psychologie, maar tijdens mijn studie heb ik veel met IT en programmeren gedaan, waardoor ik mij in die hoek ook heb ontwikkeld. Mens en technologie zijn in die zin altijd een thema voor mij geweest. Meer in algemene zin viel me altijd op dat mensen niet zomaar hun eigen mening durven te vormen. Ik zag veel gebeuren dat mensen aannemen wat ze lezen, dingen doen zoals het nu eenmaal gedaan wordt, en maar weinig om zich heen kijken en bedenken wat ze zelf willen, vinden en kunnen. Kennelijk ervaren ze niet snel de ruimte om iets van zichzelf toe te voegen. Wat is er voor nodig om mensen meer zelf de regie in handen te laten nemen en iets van zichzelf te geven? Die vraag in combinatie met mijn interesse in technologie, liggen ten grondslag aan mijn visie op - of beter mijn verlangen naar - de Omkering. 

"Wat is de positie van de mens?"

Welke ontwikkelingen liggen er volgens jou ten grondslag aan het belang van de Omkering? 
De NSvP heeft 4 basisbehoeften van mensen benoemd - zelfredzaamheid, andergerichtheid, zelfbepaling en zelfverwerkelijking. Voor mij zijn ze allemaal samen te vatten in de behoefte om te kunnen zijn wie je bent. De ruimte hebben eigen te zijn om je van daaruit te verbinden. Maar, hoe je deze behoeften ook noemt, de kern is dat we nadenken over wat voor mensen echt belangrijk is. Als je daar diep over nadenkt zie je dat er heel veel omkering nodig is. De laatste decennia zijn behoeften nogal opgehangen aan economische groei en welvaart maar dat kraakt in zijn voegen. Daarbij maakt de technologische voortgang het steeds urgenter om nu na te denken over echte behoeften van mensen.  
Binnen niet al te lange tijd is de computer slimmer dan wij mensen. Veel mensen onderschatten bovendien de potentie van computers omdat zij denken dat deze alleen rationele aspecten heeft, terwijl computers op termijn ook steeds meer emotionele en sociale aspecten kunnen vervangen. Verder zijn er steeds meer hybride aspecten zoals pacemakers, slimmere protheses, nieuwe ogen en nanobots in je hersenen, waardoor mensen niet alleen worden vervangen door computers maar computers in de vorm van techniek steeds meer in het menselijk lichaam terecht zullen komen. Als dat zich door blijft ontwikkelen, zal er een tijd komen waarin computers en mensen nog maar moeilijk van elkaar zijn te scheiden. Dat is fundamenteel anders dan hoe we de computer tot nu toe zien; een hulpmiddel.

Die ontwikkelingen vind ik spannend. Wat als het moment aanbreekt dat mensen niet meer te onderscheiden zijn van computers? Daar moeten we ons veel bewuster van worden. Voortschrijdende technologie is – als het niet wordt verstoord door oorlogen of rampen - een heel belangrijk en bepalend element in de ontwikkelingen de komende 20 jaar. Een van de kernvragen die dan al snel aan de oppervlakte komt, is: ‘Wat is de positie van de mens?’. Wat voor rol willen we dat de mens heeft en krijgt in de toekomst? Laten we de technologie zijn gang gaan en accepteren we dat onze positie als mens misschien wankel wordt, of beginnen we opnieuw, door te kijken wat een mens als basisbehoeften heeft en hoe we elkaar de ruimte kunnen bieden om iedereen zichzelf te laten zijn? 

"Niemand is de baas over een ander, iedereen heeft zijn eigen regie"

Hoe kunnen bedrijven en organisaties eraan bijdragen dat mensen zichzelf kunnen zijn?
Als bedrijf of organisatie is het belangrijk dat je professionals centraal stelt en de ruimte geeft. Uiteraard moet je zorgen dat zij zich in bepaalde mate organiseren, maar werknemers moeten zelf de ruimte krijgen om werk vorm te geven in samenwerking met elkaar. Dat laatste is ook erg belangrijk want je zelf kunnen zijn moet in verbinding met anderen. Anderen die ook zichzelf kunnen zijn. We kunnen technologie gebruiken om deze nieuwe vormen van werken en het centraal stellen van werknemers te ondersteunen door bijvoorbeeld mensen te verbinden en te laten samenwerken via online platformen. Maar we moeten ook voorzichtig zijn, want de techniek kan ook worden ingezet om juist controle te houden als werkgever en op die manier ruimte die werknemers ervaren verder in te perken. Binnen Eelloo willen wij onze werknemers de ruimte geven om zichzelf te kunnen zijn. We zijn volwassen genoeg om met elkaar de boel te organiseren en hebben geen managers of leidinggevenden binnen het bedrijf. Er zijn wel leiders per project, maar die zijn hooguit de baas over het project en niet de baas over andere werknemers. Niemand is dus de baas over een ander en iedereen heeft zijn eigen regie.
Het is belangrijk dat bedrijven en organisaties hun werknemers de ruimte geven zodat zij in staat zijn samen te werken en te genieten van hun werk. We moeten oppassen dat we niet de kant op gaan van de grote controle units die de ruimte die werknemers ervaren nog kleiner maakt. Je kunt techniek gebruiken om nog efficiënter te worden, maar je kunt ook juist vaststellen dat efficiëntie niet meer zo belangrijk is met al die technologie. Denken vanuit overvloed in plaats van schaarste.

Wat voor uitgangspunt ligt daaraan ten grondslag? 
Hier ligt mijn overtuiging aan ten grondslag dat mensen ruimte moeten ervaren om vanuit hun eigen waarden bij te kunnen dragen. Dat maakt mensen gelukkiger en krachtiger. En is ook een betere basis om recht te doen aan de grote diversiteit aan mensen. Ook is het van belang om te bedenken of er niet andere dimensies zijn dan economische groei, waar je als organisatie waarde op kunt hebben. Ben je als organisatie bijvoorbeeld bereid om een deel van je economische groei in te leveren voor het geluk van je werknemers? Er zou binnen de samenleving veel meer ruimte moeten zijn om dingen te doen die misschien niet perse bijdragen aan economische groei, maar wel bijdragen aan het hebben en ervaren van een fijne samenleving en het creëren van ruimte voor elkaar. Het gaat uiteindelijk toch ook niet alleen maar om geld? Het is veel belangrijker dat we het fijn hebben met elkaar? Uiteindelijk overstijgt dat natuurlijk ook Nederland en de westerse samenleving en moet er nagedacht worden over de fundamentele verdelingsproblemen in de wereld.

"Het zou fantastisch zijn als we uiteindelijk oplossingen vinden voor de verdelingsproblemen in de wereld"

Hoe hoop je dat dit zich in de toekomst zal ontwikkelen? 
Allereerst hoop ik dat we gaan inzien dat een hiërarchische structuur en op controle gebaseerde systemen onhandig zijn om in te kunnen spelen op de onvoorspelbare en hightech toekomst. Dat we anders moeten organiseren om recht te doen aan de verschillen tussen mensen. In mijn ogen is het binnen het terrein van werk onomkeerbaar dat de professional een andere positie krijgt. Als het zich gunstig ontwikkeld, liggen er mogelijkheden om mensen meer ruimte te bieden. In de kern is dat wat mij betreft het belangrijkste: te kunnen zijn wie je bent. Ik hoop dat mensen in de toekomst niet meer binnen een normatief kader hoeven te passen, maar dat verschillen tussen mensen worden erkend en benut. Het zou meer mogelijk moeten worden om iedereen in zijn of haar eigen waarde te laten. Verschillende mensen moeten naast elkaar kunnen bestaan, zonder dat we elkaar de hele tijd normen opleggen. Juist gebruik maken van verschillen en samen creatieve oplossingen vinden om het goed te hebben met elkaar.

Als de techniek zoveel banen kan overnemen, kunnen we zenuwachtig worden, óf zeggen dat de ‘werkelozen’ naar eigen inzicht iets kunnen doen wat ze graag willen. De techniek kan het werk overnemen dat benodigd is voor een bepaalde mate van comfort, wat werknemers de ruimte biedt om iets anders te doen. We moeten niet blijven pushen om van iedereen een bijdrage aan economische groei te verwachten, maar mensen inzetten op de bevordering van andere waarden dan economische groei. Je bent ook nuttig en van waarde wanneer je voor anderen zorgt bijvoorbeeld. 

Het zou fantastisch zijn als we uiteindelijk ook oplossingen vinden voor de verdelingsproblemen in de wereld, maar dat is wel heel ambitieus. Dan worden er zoveel belangen geraakt. En iedereen, ik merk dat ook zelf, vindt het moeilijk om onbaatzuchtig te delen of los te laten. 

Wat moet er nu gebeuren om die menswaardige toekomst te creëren? 
Allereerst moeten we het lef hebben om bestaande systemen te verlaten. Anders te denken en vooral te doen. In challenges denken, de juiste mensen bij elkaar brengen, en actie ondernemen. Er wordt nog veel in klassieke systemen gedacht. Er zou bijvoorbeeld bij kinderen een grotere nadruk moeten komen op het samen doen, gebruik makend van onderlinge verschillen, in plaats van op het klassikaal leren. En waarom is er zo weinig samenwerking tussen bedrijven? Zet mensen van verschillende organisaties bij elkaar om samen oplossingen te vinden. 
Verder moet er naast economische waarde een andere dimensie komen die geaccepteerd wordt als uitgangspunt om te werken. We moeten ons niet steeds afvragen of iets bijdraagt aan economische groei, maar we moeten ons afvragen of iets bijdraagt aan waarde in een bredere zin. Of iets bijdraagt aan de behoeften die we als mens hebben. Prachtig dus dat de NSVP dit agendeert.