Dit artikel is een integraal deel uit het boek 'Creativiteit krijg je niet voor niets. Over de psychologie van creativiteit in wetenschap en werk' van Carsten de Dreu en Daniel Sligte.
Als incubatie helpt, door bijvoorbeeld even afstand te nemen of er een nachtje over te slapen, wat is dan het effect van meditatie en mindfulness op creativiteit? Je hoort veel mensen – en niet alleen fervente beoefenaars – zeggen dat mindful meditation helpt te ontspannen, burnout tegengaat, stress op het werk en thuis vermindert, de concentratiespanne verhoogt en geluksgevoelens tastbaar maakt. Misschien is ook dat mindful meditation zeer bevorderlijk is voor creativiteit.
Doch voordat we nu adviseren om in het klaslokaal, of op de werkvloer, of in het onderzoekslaboratorium, massaal te gaan mediteren, is enig onderzoek nodig. Werkt meditatie? En maakt het uit wat voor soort meditatie je doet? En als het werkt, waarom dan? En werkt het voor iedereen, of zijn er uitzonderingen op de regel?
Ooit werd meditatie vooral aangeraden en beoefend om te ontspannen en om effectief met (teveel) stress om te gaan. Zo bezien, zou meditatie wel eens averechts kunnen uitpakken. Immers, de meer opgewonden types—de happy campers, de angry young (wo)men en de angsthazen—doen het beter dan enerzijds de terneergeslagen doemdenkers en anderzijds de ontspannen mensen die geen of weinig stress ervaren. Het is dus in ieder geval aannemelijk dat niet elke vorm van meditatie aan te raden is, als het doel is om de creativiteit te verhogen.
Uit de veelheid van meditatievormen en technieken, heeft onderzoek zich vooral gericht op de effecten van drie veel voorkomende technieken: focused attention, open monitoring, en loving-kindness (Lippelt, Hommel & Colzato, 2014). Tijdens focused attention is de opdracht om je te richten op een specifiek object (zoals een brandende kaars) of gebeurtenis (zoals je ademhaling). De techniek voorkomt dat gedachten alle kanten uitwaaieren en leert de beoefenaar zich gericht te concentreren.
Focused attention is vaak de opmaat voor de tweede techniek. Dit betreft de open monitoring, gedurende welke de beoefenaar zijn of haar aandacht concentreert op de bewustwording zelf—welke gedachten of gevoelens komen op—zonder deze te beoordelen of te evalueren. De Loving-Kindness techniek, tenslotte, bevat kenmerken van zowel Focused Attention als Open Monitoring, doch richt zich expliciet op het ontwikkelen en ervaren van liefde en meeleven met, allereerst, zichzelf en daarna met zowel bekende als onbekende, en zelfs vervelende anderen.
Onderzoek naar de effectiviteit van deze verschillende technieken laat wisselende resultaten zien. Loving-kindness is nauwelijks bestudeerd, maar voor open monitoring zijn er aanwijzingen dat het creativiteit bevordert, met name bij mensen die van nature nogal neurotisch zijn aangelegd (Zabelina et al., 2011). In een recente studie, waarin de effecten van focused attention en open monitoring werden vergeleken, werd gevonden dat focused attention convergent denken versterkte, terwijl open monitoring juist divergent denken bevorderde (Colzato et al., 2012). In termen van het in hoofdstuk 3 besproken tweepaden model, kan voorzichtig worden geconcludeerd dat Focused Attention een persistente denkstijl versterkt, en Open Monitoring juist een flexibele manier van denken aanzet.
Een populaire vorm van meditatie is mindfulnesstraining—oefening in het bereiken van een mentale bewustwording gericht op het “hier en nu”. Ook hier is wel geopperd dat mindfulness bijdraagt aan creativiteit, onder meer omdat het de relaties tussen relevante hersengebieden structureel versterkt (Ostafin & Kassman, 2012; Tang, Holzel & Posner, 2015; Zedelius & Schooler, 2015). Ook hier is het verhaal echter wat genuanceerder en blijkt het aspect van mindfulness dat het meeste lijkt op focused attention (dat act with awareness) een negatief effect te hebben op creativiteit, terwijl aan het eerder genoemde Open Monitoring gerelateerde observe en describe beide positief bij te dragen (Figuur 6.2: Baas, Nevicka & Ten Velden, 2014).
Reageren