Gemeentes lijken steeds meer interesse te tonen in het starten en ondersteunen van sociale coöperaties; werkplekken waarbij mensen met behoud van uitkering en zonder sollicitatieplicht hun eigen onderneming kunnen starten. Inmiddels zijn er meer dan 20 coöperaties, waar zo’n 194 mensen ondernemen naar vermogen en zo hun steentje bijdragen aan de participatiemaatschappij.
Nieuwe vorm van werken
Vaak is voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt de stap naar de reguliere arbeidsmarkt nog te groot of helemaal niet mogelijk, terwijl ze wel zouden willen werken. De waarde van werk is in de laatste jaren een veel besproken onderwerp, een nieuwe kijk op de rol van werk in ons leven en de positieve effecten die het met zich meebrengt, iets wat veel verder gaat dan alleen financiële stabiliteit. Voor deze groep mensen die niet aan het werk kunnen op de reguliere arbeidsmarkt zijn nieuwe vormen van werken zoals binnen sociale coöperaties van groot belang, omdat zij op deze manier wel aan het werk kunnen en de waarde ervan kunnen ervaren. Ook kunnen ze zo op hun eigen tempo en eigen manier re-integreren in de reguliere arbeidsmarkt.
In 2013 werd in Nederland de eerste sociale coöperatie opgericht, de Vrije Uitloop in Breda. De 21 sociale coöperaties die inmiddels actief zijn, zijn aangesloten bij het Landelijk Netwerk voor Sociaal Coöperatief Ondernemerschap LaNSCO. Niet alleen krijgen scharrelondernemers die binnen de sociale coöperaties actief zijn de mogelijkheid om te doen waar ze goed in zijn, ze kunnen ook met steun van de coöperatie en de andere ondernemers hun vaardigheden verder ontwikkelen en nieuwe vaardigheden leren. Daarnaast biedt het ondernemerschap structuur, sociale contacten en een manier om een bijdrage leveren aan het creëren van iets waardevols. Werk is op deze manier veel meer dan alleen geld verdienen en draagt het direct bij aan het welzijn van de mensen.
Het ondernemerschap biedt ook structuur, sociale contacten en een manier om een bijdrage leveren aan het creëren van iets waardevols
Juridische basis met zeggenschap aan de leden
Sociale coöperaties bieden een juridische en financiële constructie waarbinnen mensen binnen de wettelijke kaders kunnen werken met behoud van uitkering. De winst van de ondernemers die onder de coöperatie vallen wordt afgedragen aan de coöperatie, waarna een herverdeling van geld plaatsvindt: een percentage vloeit terug naar de gemeente en wordt met de uitkering verrekend, een percentage gaat naar de coöperatie om de kosten voor begeleiding en de kosten voor het gebruik van de locatie te betalen en een deel van de winst gaat terug naar de ondernemers voor investering en eigen ontwikkeling. De leden van de coöperatie hebben zeggenschap over de financiële gang van zaken.
De rol van gemeenten
Bij gemeenten moet het concept van de sociale coöperatie nog beter bekend worden; de gemeente is immers een belangrijke partner in het welslagen van een sociale coöperatie. Zo verleent de gemeente toestemming aan bijstandsgerechtigden om deel te nemen aan een sociale coöperatie. Andersom helpt de sociale coöperatie ook de gemeente bij het uitvoeren van haar wettelijke taak om participatie te bevorderen. Sociale coöperaties lopen daarbij echter ook tegen bepaalde knelpunten op in gemeenten. In gemeenten verschillen de regels hoe lang iemand met behoud van een uitkering mag werken en of iemand een deel van het verdiende geld mag houden. In sommige gemeenten is dat beperkt mogelijk in andere gemeenten helemaal niet. In dat laatste geval treedt er voor de ondernemer geen enkele financiële verbetering op ten opzichte van de bijstandsuitkering, wat er op termijn toe kan leiden dat de energie en motivatie om te ondernemen afneemt.
Ook is het lastig om financiële ondersteuning te krijgen bij gemeenten voor het in stand houden van een sociale coöperatie. Vaak zijn financieringsmogelijkheden erg verkokerd: de ene coöperatie valt onder het kopje Arbeid en dan is re-integratie een vereiste. In andere gevallen valt de coöperatie onder Welzijn en is de beeldvorming meer gebaseerd op dagbesteding. Het begrip ondernemen naar vermogen heeft eigenlijk geen goede plek in het gemeentelijke beleid. Bovendien zijn de meeste subsidieregelingen persoonsgebonden en kunnen die moeilijk ingezet worden om structurele collectieve kosten te compenseren zoals de locatie waar mensen werken en bij elkaar komen of de kosten van de begeleiding en de uitwisseling van ervaring.
Tenslotte is het denken in kosten en opbrengsten in gemeenten sterk cijfermatig gericht, maar hoe maak je de maatschappelijke waarde van dit soort initiatieven inzichtelijk? Vaak liggen de “opbrengsten” niet alleen bij de ondernemer die een omzet draait en daarmee een deel van de kosten van de uitkering kan besparen. Hoe maak je de waarde zichtbaar als iemand plezier in zijn of haar werk heeft, een beter leefritme opbouwt, een relatie krijgt, zich gezonder voelt, een netwerk opbouwt en een andere bijdrage levert aan de opvoeding van de kinderen?
Verhalen van de scharrelondernemers laten een licht schijnen op het maatschappelijke belang van sociale coöperaties
Gestage groei ondanks knelpunten
De meeste coöperaties zijn gestart door ervaren ondernemers met een sociaal hart en hun aantal groeit gestaag. Sinds het begin van dit jaar staan er al weer twee nieuwe sociale coöperaties in de startblokken; Together In Company (Hardenberg) en Sociale Coöperatie Vidi (Sittard-Geleen), waarvan de eerste al subsidies ontvangt van zowel de provincie als de gemeente.
Om de groei van sociale coöperaties verder te stimuleren blijft er behoefte aan ondernemers die hun ervaring willen inzetten om mensen in de bijstand te helpen binnen de coöperatie hun eigen onderneming op te zetten. Ook daarom is het belangrijk dat er meer bekendheid komt over wat een sociale coöperatie is en hoe die bijdragen aan maatschappelijke waarde. De komende maanden zal er dan ook vanuit de NSvP onderzoek gedaan worden naar de waarde van werk voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt en de rol die sociale coöperaties hierin kunnen vervullen. Hiervoor zullen interviews gehouden worden met huidige ondernemers en ex-ondernemers van sociale coöperatie Scope, in Delft. De verhalen van deze scharrelondernemers zullen gebruikt worden om een licht te schijnen op het maatschappelijke belang van sociale coöperaties en om dit onderwerp onder de aandacht te brengen bij zowel ondernemers als gemeentes.
Lees in dit artikel in de Stentor over de elf ondernemers die straks aan de slag gaan bij Together in Company.
