‘Werken in breder belang als fundament voor een gezondere duurzame samenleving’

^{De noodzaak van werken in breder belang wordt gelukkig steeds meer erkend. Tegelijkertijd kampen maatschappelijke sectoren als zorg, onderwijs, kinderopvang, vrede en veiligheid in de huidige arbeidsmarkt met ongekend grote uitdagingen bij het werven en behouden van vast personeel. Tijd dus voor een maatschappelijk debat over de inzet van onze schaarse arbeidscapaciteit in de toekomst. Niet alleen bij crisismanagement, maar als fundament voor een gezondere duurzame samenleving, stelt NSvP-voorzitter Siebren Houtman.}

Waarom is het volgens jou vijf voor twaalf als het gaat om werken in breder belang?

Houtman: “Ik weet niet of het nog voor twaalven is, maar onze basisvoorzieningen komen ernstig onder druk te staan door de dubbele vergrijzingsgolf die op ons afkomt en de daarmee gepaard gaande krappe arbeidsmarkt. Maar ook een pandemie, een nabije oorlog, een klimaatcrisis en een steeds groter wordende kloof tussen arm en rijk laten zien dat onze samenleving kwetsbaar is. Werken in breder belang is niet alleen nodig om te zorgen dat onze ‘dagelijkse operatie’ soepel blijft lopen – betaalbare zorg en goed onderwijs voor iedereen, een goede infrastructuur, kinderopvang, veiligheid op straat, noem maar op ­– we staan daarnaast voor mondiale opgaven. 
Denk maar aan de energietransitie, een eerlijkere verdeling van welvaart, een circulaire economie en het behoud van biodiversiteit. Reactief kunnen we vaak wel in actie komen, maar voor deze opgaven moet je ook proactief in actie kunnen komen. Daar hoort visie bij: een nieuw of beter collectief perspectief dat tastbaar genoeg is om ons aan te kunnen verbinden. 

Het ontbreken van dit collectieve perspectief is niet alleen bedreigend voor onze welvaart nu en in de toekomst, maar is in mijn ogen ook een van de oorzaken dat veel jonge mensen mentale problemen hebben. Uit recent onderzoek van TNO bleek onlangs weer dat werkstress zorgt voor steeds meer beginnende mentale klachten onder jonge medewerkers en burn-outs blijven toenemen. Ook dat vormt een probleem binnen onze samenleving. Ik ben ervan overtuigd dat dit niet alleen directe werkstress is, maar ook wordt veroorzaakt door het ontbreken van verbinding met een groter doel, het gevoel dat je een betekenisvolle rol hebt in de opgaven waar we voor staan. Dat maakt werken in breder belang nog belangrijker.”
 

Voor werken in breder belang is visie nodig - een collectief, tastbaar perspectief. Pas dan kan daadkracht ontstaan om echt iets te veranderen. 

Hoe zorgen we dat meer mensen zich naast hun baan gaan inzetten voor het algemene belang?

“We zullen als maatschappij mogelijk keuzes moeten maken, want we kunnen waarschijnlijk niet alles overeind blijven houden. Het moet daarbij makkelijker of logischer worden om je eigen belang soms ondergeschikt te maken aan het gemeenschappelijke belang 
Wij willen als NSvP graag een rol spelen in deze transitie. Ons nieuwe programma ‘Werken in Breder Belang’, onder leiding van programmamanager Luc Dorenbosch, moet bijdragen aan het oplossen van problemen op korte termijn in onze maatschappelijke sectoren, maar kan ook helpen om een nieuw, duurzaam perspectief te initiëren. Dit programma loopt in ieder geval tot 2025. We kunnen ervoor zorgen dat een bredere kijk op welvaart tastbaar wordt voor mensen. We moeten zorgen dat mensen zich eraan kunnen verbinden door opgaven concreet te maken. Pas dan kunnen mensen een rol van betekenis spelen, ontstaat er daadkracht en ontstaat er gezonde ruimte om individuele belangen af te wegen tegen collectieve belangen. Ik geloof dat die belangenafweging hoort bij levenskunst, zoals vaak al benadrukt is door bekende filosofen en modellen – van Aristoteles tot Ikigai. Dat is volgens mij niet iets waartoe mensen minder bereid zijn tegenwoordig, maar het is nu domweg heel complex om die belangenafweging te kunnen maken of doorzien.”
 

Hoe verhoudt werken in breder belang zich tot de Sustainable Development Goals (SDG’s) van de Verenigde Naties en een Brede Welvaart?

Houtman: “Dit sluit nauw op elkaar aan. De zeventien SDG-doelen zijn opgesteld om wereldwijd duurzame ontwikkeling te bevorderen en omvatten onder meer het beëindigen van armoede en honger, het bevorderen van gezondheid en welzijn, het aanpakken van klimaatverandering en het creëren van gelijke kansen voor iedereen. De SDG’s zijn een waardevol framework. Iets dat we nu al kunnen omarmen om welvaart breder te benaderen. Je kunt over de inhoud discussiëren, maar beter gebruiken we het, want het is al een stuk breder dan economische groei. Tegelijkertijd kunnen de SDG’s nog tastbaarder. Beter vertaald, zodat iedere – laten we voor nu even zeggen – Nederlander kan begrijpen voor welk opgaven we staan. En we moeten kijken wat nodig is om individuen te bewegen. Zoals dat bijvoorbeeld getracht wordt door ‘inner development goals’. Deze beweging ken ik nog niet heel goed, maar het idee lijkt me zinvol.” 
 

Mensen moeten wie ze zijn en wat ze kunnen, kunnen verbinden aan wat het collectief nodig heeft. 

Wat is er nodig om werken in breder belang mogelijk te maken, zowel aan de kant van de werkgevers als de kant van de maatschappelijke sectoren?

Houtman: “Een anders georganiseerde arbeidsmarkt kan niet alleen een belangrijke rol spelen bij het verminderen van onze kwetsbaarheid in tijden van crisis, maar kan ook het fundament zijn voor een gezondere duurzame samenleving. Een arbeidsmarkt waarin het heel normaal is dat je naast of in je werk kunt bijdragen aan het algemeen belang en dat je je daar bewust van bent. Je hebt aan de ene kant wendbare bedrijven nodig die hiervoor ruimte willen en kunnen geven en aan de andere kant duidelijke maatschappelijke opgaven die in kaart brengen wat gedaan moet worden in breder belang en wie of wat daar voor nodig is. Er is een brede maatschappelijke discussie nodig om te kiezen welke essentieel werk we door wie willen laten doen.”

Hoe gaat NSvP de komende jaren invulling geven aan het speerpunt Werken in Breder Belang?

Houtman: “Dat zal een combinatie zijn van agenderen, inventariseren, mensen en organisaties met elkaar verbinden, maar ook debatten aanjagen en kennis vergaren en delen. Ten eerste zullen we in co-creatie een toekomstvisie moeten durven neerzetten, met geijkte partners, maar ook met frisse denkers. Voor werken in breder belang is visie nodig. Er moet zoals gezegd eerst een collectief, tastbaar perspectief ontstaan. Pas dan kan er daadkracht ontstaan om echt iets te veranderen. We willen het debat aanjagen en partijen uitdagen om dit perspectief neer te zetten. Tegelijkertijd moeten we er ook weer niet TE lang over polderen. We moeten het neerzetten, vasthouden en vervolgens moeten we er met daadkracht voor durven gaan.

Ten tweede zit het in ons DNA om te zorgen dat zoveel mogelijk divers talent de ruimte en toegang krijgt om bij te dragen. Wij willen innovatieve projecten stimuleren die bijdragen aan het tastbaar maken van het collectief perspectief en die zorgen dat mensen er ook echt iets mee kunnen. Mensen moeten wie ze zijn en wat ze kunnen, kunnen verbinden aan wat het collectief nodig heeft. 

Ten derde zijn we ons sterk bewust van de rol die technologie speelt. Soms brengt technologie oplossingen, maar soms vormt het ook het probleem. We kijken daarom heel vaak naar technische (on)mogelijkheden. Hoe kan het ons helpen, en waar moeten we juist voorzichtig zijn? Bij werken in breder belang biedt technologie veel mogelijkheden, zoals productiviteitswinst en efficiency, maar ook bedreigingen. Zo slurpt het bijvoorbeeld energie, mensen en kennis voor zaken die niet in het breder belang zijn.”
 

Een anders georganiseerde arbeidsmarkt kan het fundament zijn voor een gezondere duurzame samenleving

Sommige experts stellen dat het al te laat is om onszelf opnieuw uit te vinden. Hoe kijkt NSvP daar tegenaan?

Houtman: “We staan inderdaad voor enorme opgaven. Ik zie gelukkig dat er nog veel mensen kansen zien voor een tijdige transitie. En daar is het goed mee samenwerken. Maar mocht het toch te laat blijken – zelf ben ik qua inborst wat minder optimistisch – en mocht die Ice Age achtige-scheur in het ijs al zijn ontstaan, dan moeten we nu toch ook nadenken over de wederopbouw. Ik ben in ieder geval wel optimistisch genoeg om te geloven dat er na een mogelijk rampzalige periode weer iets valt op te bouwen. Misschien blijkt het zelfs niet anders te kunnen, omdat mensen domweg reactief sterker zijn dan proactief. Hoe dan ook moet werken in breder belang top-of-mind worden. Om de puzzel voor de arbeidsmarkt van morgen te kunnen leggen, of om een gezond fundament voor de toekomst en – in het ergste geval – de wederopbouw te bieden.”