De schaarste aan personeel is HET arbeidsmarktvraagstuk van dit moment. Terwijl werkgevers merken dat de krapte tot recordhoogte is gestegen en de piek nog niet is bereikt, blijft er nog altijd veel arbeidspotentieel onbenut. In dit artikel vertellen werkgevers en arbeidsmarktspecialisten hoe zij hier tegenaan kijken. Hoe komt het dat die kloof er nog altijd is? Hoe helpen we mensen die nog altijd langs de kant staan aan menswaardig werk? En welke mindshift is hiervoor nodig? In gesprek met Paul den Uijl (COO Tempo-Team) en Ila Kasem (directeur Van de Bunt Organisatieadvies) over arbeidsparticipatie en de gemeenschappelijke verantwoordelijkheid van overheid, werkgevers en burgers.
Maar liefst 9 op de 10 werkgevers ervaart momenteel personeelstekorten en vrijwel alle werkgevers zijn ervan overtuigd dat deze tekorten het komende jaar aanblijven of zelfs toenemen, blijkt uit onderzoek van AWVN. Dit leidt tot grote personeelstekorten die we nu op veel plekken zien. In de afgelopen drie maanden daalde het aantal werklozen met gemiddeld 9.000 per maand, blijkt uit cijfers van het UWV. Daarmee kwam het aantal werklozen in januari 2022 uit op 354.000 (3,6 procent van de beroepsbevolking) – een laagterecord. Maar hoe kan het dat in deze krappe arbeidsmarkt nog altijd zoveel mensen aan de kant staan, terwijl ze vaak wel kunnen en willen werken? In januari van dit jaar hadden volgens UWV 3,8 miljoen mensen van 15 tot 75 jaar om uiteenlopende redenen geen betaald werk. Naast werklozen gaat het om 3,4 miljoen mensen die niet recent hebben gezocht en/of niet direct beschikbaar zijn voor werk. Zij worden niet tot de beroepsbevolking gerekend. Dit aantal is in de laatste drie maanden met gemiddeld slechts 3.000 per maand gedaald.
Ideële overweging versus structurele oplossing
Volgens Paul den Uijl, COO van Tempo-Team Nederland, ambassadeur van 010inclusief en bestuurslid van NSvP, hebben werkgevers het aan het werk helpen van deze groep mensen nog altijd niet breed omarmd. “Enkele uitzonderingen daargelaten, vaak ook uit ideële overweging, wordt het nog veel te weinig ingezet als structurele oplossing voor een inclusieve en toekomstbestendige arbeidsmarkt. Er wordt vaak gekozen voor ‘quick fixes’ bij krapte die bedrijfsmatig makkelijker zijn rond te krijgen, zoals outsourcing, of als het mogelijk is ook automatisering en robotisering. Vaak wil men toch voor een dubbeltje op de eerste rang.
Den Uijl verwacht dat de krapte op de arbeidsmarkt uiteindelijk structureel zal zijn. Waar het voorheen vooral ging om tekorten aan IT’ers en techneuten, gaat het nu over een krapte die veel breder van aard is: de horeca, de callcenter business, de zorg: iedereen zit met de handen in het haar. Het beter benutten van human capital als oplossing moet hier volgens hem zeker niet vergeten worden. “Het blijft lastig om partijen te bewegen om volledig te betalen voor niet-volledig arbeidspotentieel. We willen heel graag dat iedereen een plek heeft op de arbeidsmarkt, maar we willen niet bij de supermarkt iets meer betalen omdat er in de vakkenvullersploeg mensen zitten die andere arbeidswaarden vertegenwoordigen.”
Ila Kasem: "Een grote groep van kwetsbare jongeren heeft nu geen baanperspectief, terwijl ze veel potentie hebben om een goede vakman of -vrouw te worden."
Oud-bestuurslid van de NSvP en directeur van Van de Bunt Organisatieadvies Ila Kasem denkt eveneens dat, ondanks tijdelijke economische schommelingen, het nijpend tekort aan personeel op de langere termijn zal aanhouden. “De vergrijzing zorgt niet alleen voor een massale uittocht van babyboomers op de arbeidsmarkt, maar ook voor een toegenomen vraag naar zorg. Dus ook daar is meer behoefte aan extra handen en voeten – en ook brains trouwens. Belangrijke thema’s als digitalisering en verduurzaming – waar fors op in wordt gezet - zorgen eveneens voor extra vraag naar arbeidskrachten.”
Kwetsbare jongeren begeleiden naar volwaardig werk
Kasem houdt zich al jaren bezig met thema’s als diversiteit in organisaties en inclusief leiderschap. Als antwoord op het oplopende tekort aan vaklieden, zoals loodgieters, timmermannen, schilders en techneuten gelooft hij in het beter benutten van een grote groep van met name kwetsbare jongeren tussen de 18 en 25 jaar. “Vaak hebben zij nu geen baanperspectief, omdat ze bijvoorbeeld de verkeerde keuze hebben gemaakt qua opleiding, of uitvallen omdat zij niets met leren uit boeken hebben. Hierdoor staan ze vaak buitenspel of komen ze in banen die veel minder de kern van de economie raken, terwijl ze vaak veel potentie hebben om een goede vakman of -vrouw te worden.” In zijn ogen zouden er veel meer toegepaste, op de praktijk geënte leerpaden moeten ontstaan die leiden naar perspectiefvolle beroepen. Hij noemt de vakscholen die in Rotterdam zijn opgezet als goed voorbeeld om jongeren met beperkte barrières toe te leiden tot een volwaardige baan. “Die initiatieven zouden verder moeten worden uitgebouwd.”
De banenafspraak is een afspraak tussen de overheid en de sociale partners dat er begin 2026 in totaal 125.000 banen moeten zijn bijgekomen voor mensen met een arbeidsbeperking, waarvan 25.000 in de overheidssector. De banenafspraak wordt echter niet zonder meer gehaald. Het bedrijfsleven haalt de gemaakte afspraken wel, maar de overheid niet. Sinds 2018 valt de overheid dan ook onder de quotumregeling. “Dat zijn precies de signalen die ons in het oude patroon laten zitten. Er is gebrek aan urgentie, er zitten ook geen consequenties aan verbonden als je het niet haalt”, stelt Den Uijl, die benadrukt dat regels en repressies ook niet per se werken. Hij gelooft meer in aanmoediging met behulp van positieve prikkels.
MKB Rotterdam heeft op dit vlak ambitieuze doelstellingen gesteld én gehaald. Zij geloven erg in het bieden van voordelen aan werkgevers die zich hier hard voor maken, zoals voorrang geven bij vergunningaanvragen als zij willen bouwen of bij gemeentelijke aanbestedingen een paragraaf op laten nemen dat je alleen zaken wilt doen met bedrijven die zich actief inzetten voor arbeidsparticipatie.
Paul den Uijl: "Als maatschappij moeten wij onze verantwoordelijkheid nemen; er moeten programma’s opgetuigd worden voor de realisatie van menswaardig werk."
Gezamenlijke verantwoordelijkheid
Den Uijl ziet arbeidsparticipatie als een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid van overheid, werkgevers en burgers. “De kosten zullen eerlijk moeten worden verdeeld met behulp van financiële arrangementen. Op de langere termijn zouden we ook het maatschappelijke debat moeten voeren over hoe we menswaardig werk een plek gaan geven in ons land.”
De dialoog hierover moet zich niet alleen beperken tot overheid en bedrijfsleven. Burgers moeten hierin ook een rol spelen. Den Uijl: “Dus als je boodschappen doet en je ziet NIET iemand werken die niet 100% arbeidswaarde vertegenwoordigt vraag je aan de supermarktmanager hoe dat zit. Of je doet de volgende keer ergens boodschappen waar niet alleen maar volgens achterhaalde normen inzetbare jongens en meisjes rondlopen.”
Voldoende prikkels
Hoe betrekken we de mensen die nu nog langs de kant staan? Den Uijl geloof niet in mensen afkopen met een maandelijkse vergoeding. “We mogen niet accepteren dat mensen structureel in de bijstand belanden. Ten eerste vermindert dan de financiële prikkel om weer aan het werk te gaan, maar ten tweede belemmert dit de betrokkenheid en het saamhorigheidsgevoel van mensen. Als maatschappij moeten wij onze verantwoordelijkheid nemen op dit vlak. Mensen willen niet alleen een inkomen, maar ze willen zich ook nuttig voelen en midden in de maatschappij staan.”
Hiertoe moeten programma’s opgetuigd worden voor de realisatie van menswaardig werk. De solidariteit mag niet ter discussie staan. Den Uijl: “Uiteindelijk moeten we vooral gaan kijken naar wat mensen WEL kunnen. Dat we een omgeving kunnen creëren waarin we dat ook op waarde weten te schatten. Er is een kaalslag geweest in beschutte werkplekken. Mensen die van daaruit naar het reguliere arbeidsproces moesten hebben het uiteindelijk te vaak niet gered. Sociale Werkplaatsen zijn een duur vehikel, maar het gaat niet alleen over een kosten-batenanalyse. Het gaat ook over hoe gaan we met deze mensen om? Daar moeten we een goed antwoord op hebben. Een bevriende wethouder uit Moerdijk zegt altijd: ‘Je meet een maatschappij af aan hoe je omgaat met de mensen die de meeste hulp nodig hebben.’ En als ik kijk naar de huidige situatie, dan maak ik mij wel eens zorgen. Het sociale gezicht ontbreekt nogal eens, en dat zorgt voor een arbeidsmarkt die niet optimaal functioneert, waar niet iedereen de bijdrage levert die hij of zij zou kunnen leveren.”
Impact coronacrisis en oorlog in de Oekraïne
Met het uitbreken van de coronacrisis in maart 2020 liep de werkloosheid snel op. Maar dat was van korte duur. Vanaf oktober 2020 daalde de werkloosheid vrijwel voortdurend, vooral doordat mensen relatief snel een baan vonden. Doordat de NOW-regeling snel in de lucht kwam bleven veel werkgevers overeind. Maar de Operationeel Directeur van Tempo-Team waarschuwt voor een marktontwikkeling die ontstaan is in coronatijd. “Er werken momenteel tienduizenden mensen in de corona-gerelateerde business. Het is dus duidelijk dat deze coronaperiode effect heeft op de arbeidsmarkt en dit zal weer in een nieuwe balans moeten komen.”
Het is daarnaast nog maar de vraag hoe de oorlog in de Oekraïne onze arbeidsmarkt uiteindelijk zal beïnvloeden. De recente ontwikkelingen baren Kasem zorgen. “Voordeel is wel dat geld nog altijd goedkoop is. Hopelijk blijft de overheid flink geld in de Nederlandse economie pompen als dat nodig is. Maar uiteindelijk moet die rekening natuurlijk wel ooit worden betaald.”
