Cor Unum is een kleine, ambachtelijke keramiekfabriek in Den Bosch. Lotte Landsheer geeft er leiding aan enkele tientallen mensen met afstand tot de arbeidsmarkt, vrijwilligers en studenten die samen de meest bijzondere designobjecten produceren. Het eerste wat iedereen die er binnenkomt opvalt, is de positieve, opgewekte maar tegelijk gepassioneerde en geïnspireerde sfeer. Hier werken mensen niet omdat ze moeten maar omdat ze er plezier aan beleven: ze vinden het een voorrecht om de allermooiste producten maken en daarmee bij te dragen aan een goede toekomst voor het bedrijf.
Nauwelijks regels
Het tweede wat opvalt, is dat er nauwelijks regels zijn. Er is geen reglement, er zijn geen functiebeschrijvingen – geen enkele medewerker zou daar immers in passen – en alleen het allernoodzakelijkste wordt geregistreerd. Toch loopt de fabriek als een geoliede machine. Cor Unum verovert momenteel niet alleen de internationale keramiek- en designwereld maar krijgt ook ministerieel bezoek dat komt kijken hoe hier gewerkt en geleerd wordt. Het geheim van Lotte Landsheer en Cor Unum: fair leadership.
Naar fair leadership
Het denken over management heeft in de loop der tijd een volledige cirkel doorlopen. Van het zo goed als geheel ontbreken van management-denken in de periode vóór de industriële revolutie, zijn we via een reeks van gezaghebbende managementtheorieën als de Scientific Management Theory van Taylor, de Bureaucratic Management Theory van Weber en vele andere aanbeland in een periode waarin het hele idee van management steeds meer onder druk komt te staan. Zo verscheen recent een boek van Jos Verveen met de titel Bullshit management. Dat is niet zonder reden: overal om ons heen zien we hoe de traditionele vormen van management zijn doorgeschoten en ons dreigen te laten vastlopen in overregulering, bureaucratisering en extreme risicomijding.
Traditionele managementtheorieën helpen ons niet verder
De traditionele managementtheorieën hebben ons veel gebracht. Ons huidige welvaarts- en ontwikkelingsniveau zouden we wellicht niet bereikt hebben, zonder enige vorm van dwingende sturing. Maar ze hebben hun optimum inmiddels wel bereikt. Ze zullen ons niet helpen om de volgende stap te maken.
Van neerdrukken naar optillen
Wat komt er dan ná management? Hoe kunnen wij onze activiteiten en organisaties richten, coördineren, controleren en corrigeren, zonder vast te lopen in een moeras van regels, beperkingen en sancties?
Fair leadership is een nieuwe, fundamenteel andere benadering van management en organiseren. De basisgedachte van fair leadership is heel eenvoudig: wij mensen hebben de keuze uit twee opties: we kunnen elkaar 'optillen', of we kunnen elkaar 'neerdrukken'. De meeste managementmethodes werken overwegend op basis van neerdrukken: Je doet wat je wordt opgedragen, want anders ...
Neerdrukken kan allerlei vormen aannemen: van keiharde, geïnstitutionaliseerde tucht en discipline, tot uiterst subtiele, non-verbale communicatie. Vaak is een enkele blik of gebaar al voldoende. In veel gevallen gebeurt het neerdrukke volkomen onbewust. Maar het effect is er niet minder om: de vrijheid en de zelfstandigheid van het individu worden beperkt door verwijzing naar een mogelijke sanctie.
Fair leadership werkt op basis van 'optillen'. Fair leadership betekent:
Mensen in staat stellen het beste uit zichzelf en elkaar naar boven te halen om een gemeenschappelijk doel te bereiken.
De prikkel is hier niet negatief, in de vorm van angst voor repressie maar positief, in de vorm van inspiratie, zelfontplooiing, gemeenschapszin en plezier. Dat betekent niet dat regels of afspraken overbodig worden. Ze kunnen mensen immers helpen het goede te doen. Maar hun rol en aantal wordt beperkt, en ze worden toegepast met bijzondere aandacht voor het individu.
Dwingende regels soms nuttig
Er zijn legio situaties waarin heldere afspraken en dwingende regels nuttig en zelfs noodzakelijk zijn. Denk aan de protocollen in de luchtvaart en in de operatiekamer. Het probleem is echter dat ze in de loop der tijd vrijwel alle andere ordeningswijzen uit ons denken hebben verdrongen. Als er een probleem is, als we iets willen organiseren, grijpen we volautomatisch naar - het opleggen van - regels, met bijbehorende controle en sancties. We spelen vrijwel uitsluitend nog de angstkaart.
Fair leadership zet hier nu een alternatieve benaderingswijze naast, die in tal van situaties veel effectiever is, maar die wij uit gewoonte of onbekendheid maar al te vaak over het hoofd zien.
Andere instrumenten om te sturen
Organisaties die werken met fair leadership, hanteren bij voorkeur andere instrumenten om te sturen, coördineren, controleren en corrigeren.
In plaats van commanderen: inspireren
In plaats van opleggen: uitnodigen en uitdagen
In plaats van problemen bestrijden: successen stimuleren (en daarmee de problemen oplossen)
In plaats van fouten vermijden: experimenteren
In plaats van fouten bestraffen: leren van fouten
In plaats van de kortste weg naar het doel: de meest waarde creërende weg
In plaats van complexe meet- en registratiesystemen: "vraag het de (interne) klant!"
In plaats van (overdreven) procedures en protocollen: transparantie, vertrouwen en verantwoordelijkheid.
Voordelen van fair leadership
De voordelen van fair leadership zijn legio. Mensen die gericht zijn op elkaar 'optillen' werken met meer plezier en meer vertrouwen in zichzelf en elkaar, ze zijn flexibeler, creatiever, meer oplossingsgericht en ze werken vanuit een persoonlijk beleefde verantwoordelijkheid voor het geheel. Daardoor zijn de resultaten van de organisatie structureel beter en de producten en/of diensten innovatiever, kwalitatief beter en aantrekkelijker voor de doelgroep, zoals aangetoond wordt door Cor Unum.
Fair leadership is niet uitsluitend een zaak van de leiding van een team of organisatie: iedereen kan een fair leader zijn. Daarom is fair leadership zowel geschikt voor zelfsturende teams als voor centraal gestuurde organisaties. Leiderschap wordt opgevat als een rol die door elke medewerker kan worden ingevuld, zowel voor zijn directe omgeving als voor de organisatie als geheel. In de ideale organisatie voelt en gedraagt iedereen zich als een fair leader.
Meer met minder
Traditionele managementmethoden leiden vaak tot 'zichzelf optuigende kerstbomen'. Eerst creëren zij afstand door regulerende structuren in te voeren : hiërarchie, functieafbakening, protocollisering etc. Vervolgens trachten zij deze zelfgecreëerde afstand te overbruggen met nog méér structuren, zoals vaste overlegvormen, registratie- en verantwoordingsprocedures. De complexiteit neemt met het groeien van een organisatie exponentieel toe, wat leidt tot verstarring, bureaucratisering, anonimisering, fragmentering en oppositionering binnen de organisatie.
Een organisatie die zich primair richt op het 'optillen' van mensen, kan toe met veel minder structuren, procedures en protocollen door gebruik te maken van de zelfsturende en zelfregulerende vermogens van medewerkers. Die zijn niet gering: de meeste mensen beschikken over waardevolle kennis en ervaring, inschattings- en beoordelingsvermogen, flexibiliteit, gemeenschapszin en hulpvaardigheid, overleg-, onderhandelings- en compromisvaardigheden, creativiteit, nieuwsgierigheid, oplossingsgerichtheid, humor en relativeringsvermogen.
Elke medewerker beschikt 'van huis uit' over deze en andere vermogens, de één wat meer dan de ander. Fair leadership maakt gebruik van deze vermogens, stimuleert en ontwikkelt ze, en creëert zo een win-win-win-situatie: de medewerker werkt met plezier, wordt gezien en gewaardeerd, kan zich ontplooien en voelt zich eigenaar van de resultaten van de organisatie, de organisatie heeft een minimaal aantal verstoringen, gemotiveerde, flexibele medewerkers, een optimale kwaliteit en een maximaal rendement en de klant krijgt de beste kwaliteit tegen de laagste prijs, aan hem geleverd door gemotiveerde mensen.
Lotte Landsheer van Cor Unum: “De manier waarop wij binnen Cor Unum werken is een weerspiegeling van hoe de maatschappij zou moeten zijn: dat iedereen door middel van een mooi product, klei, met elkaar samenwerkt, ongeacht wie je bent, wat je doet of wat je mankeert. Hier krijgt iedereen de kans vanuit zijn eigen individuele kwaliteiten een bijdrage te leveren en wordt iedereen om zijn bijdrage gewaardeerd. Hier wordt geroepen: klei maakt blij!”
Inspiratiebronnen van fair leadership
- Appreciative Inquiry (David L Cooperrider, Diana Whitney) * Positive Deviation (Richard Pascale, Jerry Sternin, Monique Sternin)
- Regels als gestolde Ervaring, DEGAS-Advies 2010-053 (Benno Baksteen e.a.)
- Start With Why, Simon Sinek
- Twelve Laws of Building a Great Company, Ari WeinzweigVan unitmanagement naar de multidimensionale organisatie, H. Strikwerda
Ruud Hendrikx is adviseur leiderschaps- en organisatieontwikkeling en fair leadership bij Springmind Organisatieadvies
Reageren