De wereld van werk verandert razendsnel maar heeft dat ook impact op de sociale ontwikkelbedrijven? In een kennissessie van NSvP samen met SBCM gingen diverse ontwikkelbedrijven in op de urgentie en kansen van digitaal werk om meer mensen aan de slag te helpen. “Productiewerk is niet voor iedereen geschikt, terwijl AI juist nieuw werk genereert.”
Wie denkt aan de traditionele sociale werkplaats (nu ontwikkelbedrijven genaamd), denkt aan fysieke arbeid: mensen die kratjes inpakken, schoonmaken of bladblazen. Maar dat soort werk is lang niet voor iedereen passend. Sommige mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt zijn mogelijk beter inzetbaar op computerwerk, bijvoorbeeld data-annotatie. Als zij leren werken met IT, biedt dat andere kansen in de toekomst. Er is namelijk steeds meer vraag naar digitaal vaardig personeel.
Welke mogelijkheden biedt digitaal werk? En hoe kunnen we die benutten? Dat waren de initiële vragen van de Nederlandse Stichting voor Psychotechniek (NSvP) en SBCM, A&O fonds én kenniscentrum sociale werkgelegenheid Tijdens een kennissessie eind 2024 bleek dat er al vele mooie voorbeelden zijn. Sociale ontwikkelbedrijven staan ervoor open en zien kansen, maar ook obstakels.
Impressie van de kennissessie
Beter en verantwoord digitaal labelen
De eerste experimenten met digitaal werk voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt zijn inmiddels een feit. Vorig jaar won het project 'Dijken van de toekomst', een samenwerking tussen Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier en AI Annotatielab zelfs de Waterinnovatieprijs. Tijdens dit traject leerden de deelnemers onder begeleiding van het AI Annotatielab scheuren in dijken op foto's te herkennen. Hiermee trainden ze een dijkinspectie-algoritme dat daarna op een grote hoeveelheden beeldmateriaal zwakke dijken kon opmerken.
Het labelen van digitale beelden, video's en teksten heet 'data-annotatie'. Als je op talloze foto's aangeeft wat een dijk is en wat een scheur, zal kunstmatige intelligentie (Artificial Intelligence, AI) er patronen in herkennen. Zodra een computer dat kan, kan hij bijvoorbeeld razendsnel problemen herkennen op camerabeelden en zo ongelukken voorkomen.
Dit labelen is het mensenwerk achter AI. Het moet wel goed en verantwoord gebeuren, maar dat is helaas lang niet altijd zo. Vaak wordt data-annotatie gedaan via wereldwijde platforms als Amazon Mechanical Turk of Clickworker. Dan krijgt men een paar cent betaald per geannoteerde foto. Behalve dat men dan vaak werkt tegen slechte arbeidsvoorwaarden, is de kwaliteit van de annotatie ook niet altijd even goed. De kans is bijvoorbeeld groot dat iemand uit India nog nooit een Nederlandse dijk gezien heeft. Het heeft dan zeker zin om na te denken over het dichterbij huis doen van dit soort werk.
De digitale interface voor het ‘annoteren’ van dijkscheuren
Modern re-integratietraject
Het project 'Dijken van de toekomst' liet zien dat het beter én dichterbij huis kan. Het was een project van het AI Annotatielab in Hilversum, een leer-werktraject voor mensen die vaak buiten bestaande re-integratietrajecten vallen. "Deelnemers werken in een veilige, prikkelarme omgeving", vertelt oprichter Muriël Serrurier Schepper. "In overleg met coaches konden zij uitdagende en gevarieerde taken uitvoeren, afhankelijk van hun wensen en capaciteiten. Terwijl de een liefst elke week een nieuw project oppakte, wilde de ander altijd dezelfde soort afbeeldingen labelen."
Het AI Annotatielab werd opgericht in samenwerking met bedrijven als Media Perspectives, RTL, NPO en Beeld & Geluid en regionale instanties zoals de arbeidsmarktregio Gooi en Vechtstreek, UWV en WerkgeversServicepunt. De winst voor bedrijven was dat hun data veilig, hoogwaardig en ethisch verantwoord gelabeld werd. Bovendien hielp dit projecten te voldoen aan diversiteits- en inclusienormen, zoals de Wet Banenafspraak. Na afloop vond 75% van de deelnemers passend werk of een opleiding. Bovendien kregen deelnemers meer zelfvertrouwen en raakten ze gewend aan een gezond werkritme.
Een paar andere voorbeelden van werk van het AI Annotatielab:
- Thumbnails beoordelen voor RTL: Geschikte en aansprekende afbeeldingen selecteren voor video's.
- Reclameblokken en video-introducties markeren: Minuten noteren waar reclame begint en eindigt.
- Schade aan lichtmasten annoteren: Schade op afbeeldingen in openbare ruimte labelen.
- Nieuwe AI diensten testen: Evaluatie van de betrouwbaarheid van Large Language Models (LLM).
Annotatie voorkomt vertraging op Schiphol
Een doelgroep voor wie dit soort werk heel passend kan zijn, is bijvoorbeeld mensen met autisme. Auticon is een bedrijf dat mensen met autisme aan de slag helpt in de IT-sector. Zij hebben inmiddels ook al veel ervaring met AI-annotatie. Auticon biedt intensieve begeleiding met jobcoaches en werkt samen met klanten om het werk zo passend mogelijk te maken voor de doelgroep. Diploma’s of doelgroepregistratie zijn niet vereist, vertelt Vincent Aalbers van Auticon. "Ook zonder diploma kun je geniale dingen doen. Zolang je maar de kans krijgt. Dus wie gemotiveerd is, is welkom."
Bij Schiphol helpen vijf Auticon-medewerkers AI-modellen te trainen om planningen te verbeteren. Dat doen ze door camerabeelden te annoteren, in dit geval door te labelen wat er gebeurt op het platform. Wordt er getankt? Stappen mensen uit? Gaat er iets fout? De samenwerking loopt sinds 2019 en leidt tot twee banen per jaar voor mensen met een vorm van autisme. Het annotatiewerk is van groot belang voor Schiphol. Dankzij de gelabelde beelden wordt het makkelijker voor medewerkers van de luchthaven om vertragingen te voorspellen en te voorkomen. Inmiddels zijn ook andere luchthavens geïnteresseerd in deze methode.
Dataladder naar re-integratie
Een derde voorbeeld is Humain’r uit Friesland. Oprichter Bennie Miedema vertelt dat werk in productie of techniek niet voor iedereen passend is. "Voor sommige mensen zijn zulke omgevingen te druk en te vol prikkels. Daarom hebben we de Datafabryk opgericht. Hier begeleiden we mensen een half jaar, net zoals het Annotatielab. We helpen ze stap voor stap via de dataladder naar re-integratie."
Het resultaat? Veel uitstroom naar werk, school en tevreden opdrachtgevers. "Maar we kunnen nog veel meer doen", zei Miedema. "Gemeenten hebben vaak geen idee dat veel van hun data wordt geannoteerd in het buitenland en welke risico's dat meebrengt. Laat staan dat ze weten dat sociale werkbedrijven een veiliger, socialer alternatief kunnen zijn."
Elk sociaal ontwikkelbedrijf kan makkelijk starten met een digitale afdeling
Kansen, obstakels en vervolgstappen
Aan het einde van de kennissessie inventariseerden de 20 aanwezige ervaringsdeskundigen, wetenschappers en vertegenwoordigers van sociale werkbedrijven de verdere kansen, uitdagingen en oplossingen voor digitaal werk specifiek voor de SW-doelgroep.
Kansen:
- Inclusieve werkplekken: Met digitale taken zoals data-analyse en -annotatie kan de sociale werkplaats beter aansluiten bij verschillende denkniveaus en vaardigheden.
- Diverse opdrachten: Van eenvoudige archivering tot complexe IT-taken, digitaal werk biedt veel mogelijkheden. De ontwikkelingen in AI gaan snel, dus de vraag naar dit soort werk neemt toe.
- Deels op afstand werken wordt mogelijk: Dit vergroot toegankelijkheid, vooral voor mensen met beperkte mobiliteit of behoefte aan een prikkelarme omgeving.
- Erkenning, zelfvertrouwen: Uit praktijkcases blijkt dat succesvolle digitale projecten leiden tot meer eigenwaarde, trots en sociale vaardigheden bij de deelnemers.
- Digitale vaardigheden: De vraag naar werknemers die kunnen werken met AI neemt toe. Op de digitale sociale werkplaats doen mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt dus essentiële vaardigheden op voor de toekomst.
Obstakels:
- Beeldvorming: Digitale taken worden ten onrechte gezien als te complex of niet passend voor sociale werkbedrijven. Het heeft tijd nodig dat beeld te keren.
- Financiële modellen: Gemeentes en bedrijven aarzelen om te investeren.
- Technologische vaardigheden: Niet alle kandidaten zijn even digitaal vaardig. Goede begeleiding is noodzakelijk.
- Gebrek aan inzicht in de markt: Is er voldoende digitaal werk voor deze doelgroep? Hoe vergroten we de markt? Sociale werkplaatsen willen een verkenning uitvoeren om antwoord te vinden op die vragen.
- Concurrentie van het buitenland: Goedkopere arbeidskrachten in lagelonenlanden zijn een uitdaging. Het moet duidelijk zijn waarom je bepaald digitaal werk écht in Nederland moet doen.
Kortom, digitaal werk biedt kansen voor sociale ontwikkelbedrijven. Het creëert meer variatie in de werksoorten en kan mensen voor wie fysiek werk niet zo geschikt is, meer kansen geven om hun afstand tot de arbeidsmarkt te verkleinen. Bovendien hebben potentiële opdrachtgevers behoefte aan verantwoorde data-annotatie, al is het nu nog lastig in te schatten hoe groot de markt precies is.
Zeker drie sociale ontwikkelbedrijven willen naar aanleiding van de kennissessie aan de slag met een marktverkenning. Voor welke doelgroepen is welk digitaal werk zoal geschikt? Hoeveel werk is er beschikbaar? Hoe kunnen dit soort trajecten meer bekendheid krijgen? Blijf op de hoogte van ontwikkelingen via NSvP en SBCM.
In 2023 publiceerden NSvP en SBCM het boek 'Inclusief Platformwerk: Nieuwe kansen op waardevol werk via online arbeidsplatforms.' Dit boek gaat over op hoe online arbeidsplatforms een rol kunnen spelen in het verlagen van de drempel naar werk. Bestel het hier. Zie ook de eerdere artikelen over dit thema in De Correspondent en Sociaal Bestek.
