De stem van verpleegkundigen wordt relatief weinig gehoord in het debat over de toenemende zorgvraag en de personeelskrapte. Hoe ervaren zij werkinhoudelijke en organisatorische aspecten van hun werk, die kunnen leiden tot de overweging om het beroep te verlaten? Recent afgestudeerde verpleegkundigen zijn van essentieel belang om de toenemende zorgvraag in Nederland te kunnen opvangen. Helaas blijkt uit onderzoek dat deze jonge en gekwalificeerde groep verpleegkundigen overweegt om het beroep binnen de eerste werkjaren te verlaten. Om erachter te komen welke overwegingen een rol spelen onder recent afgestudeerde verpleegkundigen om de sector al dan niet te verlaten, deed ik tijdens mijn stage bij de NSvP een onderzoek voor mijn masterscriptie Social Policy and Public Health aan de Universiteit Utrecht. Dit onderzoek haakt mooi aan bij het NSvP-programma ‘Werken in Breder Belang.’
Ik interviewde 11 recent afgestudeerde hbo-verpleegkundigen die werkzaam zijn in een ziekenhuis, en niet meer dan zes jaar werkervaring hebben. In dit artikel beschrijf ik de meest opvallende bevindingen uit de interviews.
Meer patiëntgericht dan medewerker gericht
Na het volgen van de hbo-opleiding Verpleegkunde hebben de geïnterviewden allemaal gekozen voor het werken in het ziekenhuis, vanwege de dynamische en afwisselende werkomgeving. Opvallend is dat er binnen ziekenhuizen veel wordt gesproken over patiëntenzorg, maar niet of nauwelijks over hoe een verpleegkundige zichzelf voelt in situaties. Verpleegkundigen geven aan dat de inwerkperiode vooral gericht is op het uitvoeren van behandelingen, maar niet op het welzijn van de medewerker die bijvoorbeeld net bij iemand aan het bed heeft gestaan die overlijdt. De ziekenhuizen hebben weliswaar speciale teams waar verpleegkundigen terecht kunnen voor steun bij het meemaken van heftige situaties, maar er is geen oog voor preventieve steun, bijvoorbeeld het leren omgaan met heftige of emotionele situaties, terwijl hier bij de verpleegkundigen wel behoefte aan is. Daar liggen dus kansen voor verbetering: een vollediger ondersteuning vanuit de organisatie in de beginperiode van een startende verpleegkundige.
"Het is meer: kun je katheteriseren? Zo ja, dat is mooi! Zo niet, dan kun je nog een dag extra ingewerkt worden. De ondersteuning is niet gericht op hoe wij ons voelen."
Hoe meer werkervaring, hoe minder mogelijkheden
Verpleegkundigen willen zich graag ontwikkelen in hun beroep. Startende verpleegkundigen geven aan dat zij veel kansen krijgen om zich te ontwikkelen binnen ziekenhuizen. Dit zijn mogelijkheden van het volgen van opleidingen voor gespecialiseerd verpleegkundigen tot aan cursussen en trainingen. Daarentegen geven verpleegkundigen met een werkervaring van meer dan 5 jaar aan dat zij weinig tot geen mogelijkheden meer hebben om zichzelf te ontwikkelen. Zij geven aan dat er vaak weinig tijd en geen budget is voor bijvoorbeeld een verdiepende scholing. De opleidingen die zij in hun beginjaren hebben gedaan, ervaarden zij als kennis verrijkend, maar zij geven ook aan dat deze verplicht worden vanuit het ziekenhuis om op een bepaalde positie te mogen werken. Het is opmerkelijk dat verpleegkundigen met meer werkervaring minder mogelijkheden ervaren. Voor de geïnterviewde verpleegkundigen kan dit een reden zijn om het beroep te verlaten.
"Na 5 jaar ben ik wel uitgekeken op mijn werk en ik had eigenlijk niet verwacht dat dit al zo snel zou zijn."
Tijdens het analyseren van de interviews viel het mij op dat elke verpleegkundige vooral praat over zijn of haar eigen afdeling binnen het ziekenhuis. Wanneer er ziekenhuis-breed wordt gekeken, noemen verpleegkundigen voornamelijk knelpunten op het vlak van communicatie en samenwerking. Deze zogenoemde ‘eilandjes cultuur’ binnen het ziekenhuis lijkt ook de doorstroom tussen afdelingen in de weg te staan. Wanneer verpleegkundigen vastlopen op hun afdeling, zou het een kans kunnen zijn als verpleegkundigen meer worden uitgewisseld, zodat zij meer leren op andere afdelingen, en dat ook weer terug kunnen nemen naar hun eigen afdelingen. Waardoor ook de ‘eilandjes’ binnen ziekenhuizen kunnen verwijderen en er optimaal gebruik kan worden gemaakt van de beschikbaarheid van (al dan gespecialiseerde) verpleegkundigen en tegelijkertijd kan worden voorzien in de behoefte van de verpleegkundigen om zich verder te ontwikkelen.
"Verpleegkundigen en patiënten zijn vaak de dupe van organisatorische knelpunten."
Weinig organisatorische waardering
Onder verpleegkundigen heerst een gevoel van onderwaardering, en dat komt door verschillende factoren. Door het lage salaris in combinatie met veel verantwoordelijkheid en onregelmatige werktijden, voelen veel verpleegkundigen zich niet altijd serieus genomen in hun werk. Bovendien hebben hbo-verpleegkundigen gestudeerd voor een hbo-functie, maar voeren zij in de praktijk vaak een mbo-functie uit en krijgen ook hetzelfde betaald als een mbo-verpleegkundige, wat leidt tot de overweging om het beroep te verlaten. Verpleegkundigen hebben aangegeven dat zij wel behoefte hebben om een hbo-functie uit te voeren binnen het ziekenhuis. Het kan een kans zijn voor het ziekenhuis om een duidelijke differentiatie in functie en salaris in te voeren.
"In het ziekenhuis wordt geen onderscheid gemaakt in de functies van een mbo- en hbo-verpleegkundige, ook niet in salaris. Dat vind ik uiteindelijk wel een reden om te stoppen in het ziekenhuis."
Daar komt bij dat ziekenhuisverpleegkundigen vaak een lager salaris hebben dan verpleegkundigen in andere zorgsectoren en dat leidt bij sommigen tot overwegingen om na te denken om het ziekenhuis te verlaten. Meerdere keren heb ik gehoord dat afgestudeerden aan andere hbo-studies buiten de zorgsector veel meer verdienen dan verpleegkundigen en ook dat zorgt voor frustraties.
Conclusie
Het merendeel van de geïnterviewde verpleegkundigen heeft ooit overwogen om hun functie, organisatie of de gehele zorgsector te verlaten. Dit blijkt uit eerdere onderzoeken en wordt bevestigd in mijn interviews. Verpleegkundigen willen graag als verpleegkundige blijven werken, maar doordat zij organisatorische belemmeringen ervaren in hun baan, zoals geen goede ondersteuning in de beginperiode, geen waardering qua beloning en weinig tot geen oplossingen voor bijvoorbeeld werkdruk, ervaren zij steeds meer werkdruk en fysieke en mentale belasting. Structurele veranderingen zijn nodig binnen het ziekenhuis om verpleegkundigen te behouden.
Lees ook het Manifest voor de HBO-Verpleegkunde opleiding met 12 oplossingen voor een dringend probleem. Het manifest is geschreven door het LOOV (Landelijk Overleg Opleiding Verpleegkundigen) en het SAC-HGZO, twee samenwerkingsverbanden die het belang van de HBO-V opleidingen vertegenwoordigen.
