Steeds meer scholen, kindcentra en kinderopvangorganisaties voelen de noodzaak om opvang en onderwijs anders te organiseren en daarmee beter aan te sluiten op wat kinderen nodig hebben. Tegelijkertijd zien we een grote druk op het hele onderwijssysteem, dat zich uit in een te hoge werkdruk, personeelstekorten, vragen over welke vaardigheden leerlingen moeten leren en een wirwar aan concepten en methodes. Vanuit een positieve en vragende houding heeft een groep ervaringsdeskundige leiders en vernieuwers uit onderwijs en opvang de handen ineen geslagen. Met de brigade ‘Anders leren, anders organiseren’ helpen zij collega’s een stap verder te komen. Zo komt de eigentijdse inrichting van leren op een leuke én effectieve manier dichterbij.
Anders leren, anders organiseren
Sluit onderwijs en opvang nog aan op wat kinderen van nu nodig hebben? Kan het huidige systeem tegemoet komen aan werkelijk passend onderwijs en aan de persoonlijke ontwikkelvragen van kinderen van nu? En hoe nemen we teams mee bij een andere inrichting van leren?
We pakken deze vragen samen in de term anders leren anders organiseren. Het gaat namelijk erom eerst de vraag te stellen: wat hebben kinderen nodig voor hun ontwikkeling? Welke vorm van onderwijs of leren past bij deze tijd, en bij de toekomst waar we leerlingen op voorbereiden? Vervolgens is de vraag welke vorm van organiseren het beste past bij deze doelstelling. Dat kan zijn werken in units in plaats van in jaarklassen, flexibele tijden (bijvoorbeeld in samenwerking met opvang), werken met verschillende functionarissen naast de leraar in multidisciplinaire teams, inzet van ict als ondersteuning voor het leerproces en onderwijs dat uitgaat van persoonlijke ontwikkelvragen (Arbeidsmarktplatform PO, 2018). Het vraagt dus een herbezinning op zowel het leren, als op het organisatieconcept ‘school’ zoals we dat kennen. Aangezien elke context verschillend is, is er niet één manier om het leren ‘anders te organiseren’. We pleiten vanuit de brigade vooral niet voor een nieuw concept, maar voor het stellen van vragen en doen wat nodig is in het belang van de leerlingen.
Brigade
Scholen en kindcentra zijn op zoek naar het antwoord op fundamentele herbezinningsvragen (zie ook bijlage), maar lopen daarin vaak vast. Omdat ze niet weten hoe te beginnen, omdat kennis en inspiratie mist of omdat veranderen nu eenmaal niet vanzelf gaat. Om die reden is de brigade Anders leren Anders organiseren in het leven geroepen. We bouwen daarmee voort op eerdere ervaringen met innovatiebrigadiers in het landelijke programma InnovatieImpuls Onderwijs. Een brigade is een eenmalige impuls waarin een ervaringsdeskundige brigadier degene met een vraag op weg helpt. Brigadiers staan met één of twee benen in het onderwijs. Het zijn schoolleiders of vernieuwers uit het basisonderwijs, voortgezet onderwijs, kindcentra en hoger beroepsonderwijs die laten zien dat het ook anders kan.
Praktijkvoorbeeld
Een vraag kwam bijvoorbeeld van twee basisscholen en een kinderopvangorganisatie, die gezamenlijk een nieuw kindcentrum wilden neerzetten. Alle partijen zouden hun sterke kanten inbrengen. Maar dan realiseren de medewerkers van de scholen en de kinderopvangorganisatie opeens wat de samenwerking van hen gaat vragen, dat het veel veranderingen inhoudt voor hun persoonlijke werkwijze. Teamleden moeten ander gedrag vertonen en anders gaan werken. Zo’n andere rol voelt soms even heel onveilig en dan kan makkelijk wrijving ontstaan. Een brigadier was uitgenodigd op een ‘ont-moetingsavond’: een informeel gesprek tussen en met alle teamleden. De dialoog openen begint met persoonlijke vragen en twijfels benoemen en elkaar en jezelf echt willen verstaan. Door deze ont-moeting kwam veel positieve energie los. Daardoor ontstond een beter besef welke stap eerst nodig was.
Impuls om zelf in actie te komen
De brigade kent bewust een actiegerichte aanpak. Vanuit veranderkundig perspectief is het niet zo interessant om weer de zoveelste inspiratieverhalen of good practices te delen. Voor elke school en elke specifieke context is een passende stap nodig, op het specifieke moment dat iemand een vraag heeft. Daar past geen voorbeeldaanpak of stappenplan bij. De matchmaker van de brigade matcht heel gericht op basis van de vraag van de vragende instelling. Een brigadier kenmerkt zich door de vragensteller aan het werk te zetten zodat die vervolgens zelf de volgende stap kan zetten. Zo ontstaat een impuls die daadwerkelijk tot verandering kan leiden.
Een directeur gaf na afloop van een brigade de volgende feedback: “De brigadier heeft ons een aantal mogelijkheden aangedragen en toegelicht waardoor we inspiratie kregen en nu weer zelf verder kunnen. Het was voor ons heel belangrijk dat ze niet met kant-en-klare oplossingen kwam maar juist het team in zijn kracht zette door ons tot nadenken aan te zetten. Zo kwamen we tot oplossingen die bij ons passen.”
Is anders ook beter?
De term ‘anders’ lijkt te impliceren dat als je het maar anders doet, het ook beter wordt. Of zoals een schoolleider zich afvroeg: Wat als iedereen het anders gaat doen, is het dan een ‘ideale onderwijswereld?’ Natuurlijk niet. De boodschap is vooral om te starten met de vraag of de huidige vorm van leren, onderwijzen en organiseren van het leerproces de kinderen op de beste manier voorbereidt op hun toekomst. Deze vraag kun je vervolgens steeds weer herhalen. Het kenmerk van organiseren is dat je steeds weer opnieuw samen betekenis geeft aan je gezamenlijke taak. Dat is een proces dat nooit stopt. In de bijlage zijn meer voorbeeldvragen te lezen die teams en leiders zich kunnen stellen als herbezinning op leren en organiseren.
In een onderzoek van het Arbeidsmarktplatform PO over anders organiseren zegt onderzoeker Van den Berg: ‘Het is niet zo dat je door anders te organiseren, per se beter onderwijs krijgt. Maar leraren vinden wel dat ze leerlingen zo breder opleiden en beter aansluiten bij hun persoonlijke ontwikkeling. Ze hebben ook het idee dat ze leerlingen zo goed voorbereiden op het vervolgonderwijs, werk en de samenleving.’ Verder wees het onderzoek van het Arbeidsmarktplatform PO uit dat leraren ook profiteren van de andere manier van werken. ‘Zij kunnen focussen op de taken waar ze goed in zijn. Dat kan een impuls geven aan hun tevredenheid. Leraren zien ook de steun die ze aan elkaar hebben binnen hun unit als pluspunt.’ (Arbeidsmarktplatform PO, 2018).
Grotere beweging
Het doel van de brigade Anders leren anders organiseren is dat we de beweging vergroten van scholen en opvanginstellingen die bewust nadenken over hoe ze kinderen, leerlingen en studenten voorbereiden op hun toekomst. Zonder zich tegen te laten houden door beperkingen omdat ‘we het tot nu toe altijd zo deden’, ‘of omdat het zo moet van de officiële instanties’. De ruimte in regels is veel groter dan we denken, zo geven ook de inspectie en het ministerie van OCW aan. We proberen de grote groep mensen die zich afvragen ‘hoe dan?’ te stimuleren om die stap verder te zetten en vanuit eigen overtuiging aan de slag te gaan.
Martine Maes
Vragen of meer informatie via initiatiefnemer en matchmaker Martine Maes, via info@andersleren-andersorganiseren.nl, 06-57930691.
Verder lezen
- Brigade Anders leren anders organiseren: www.andersleren-andersorganiseren.nl
- Arbeidsmarktplatform PO. Anders leren anders werken? Verkenning naar de personele gevolgen van anders organiseren in het primair onderwijs. Den Haag. September 2018.
- InnovatieImpuls Onderwijs: www.innovatieimpulsonderwijs.nl
- Onderzoek naar effecten en kwalitatief onderzoek IIO: http://www.innovatieimpulsonderwijs.nl/over-iio/resultaten
