Dit artikel is een integraal deel uit het boek ‘Dynamische loopbanen. Een kwestie van vooruitkijken’ van Annelies E.M. van Vianen, hoogleraar Organisatiepsychologie.
Het Barnum effect is genoemd naar de Amerikaan Phineas Taylor Barnum (1810- 1891), oprichter en leider van het beroemde circus Barnum & Bailey. Barnum bezigde uitspraken als ‘There’s a sucker born every minute’ en ‘A good circus has a little something for everybody’, om aan te geven dat mensen gemakkelijk voor de gek zijn te houden. Deze uitspraken brachten onderzoeker Forer op het idee te onderzoeken of mensen ook misleid kunnen worden door gefingeerde uitslagen van (hun) persoonlijkheidstest.
Hij vond inderdaad, net als later ook andere onderzoekers, dat mensen geneigd zijn de uitslag van een persoonlijkheidstest zonder meer te geloven, zelfs als die uitslag in werkelijkheid door de onderzoekers uit hun duim was gezogen. Mensen zijn dus geneigd een volstrekt willekeurige persoonlijkheidsbeschrijving – zeker als deze positief is – als accuraat te beschouwen.
Dit fenomeen kent twee mogelijke verklaringen. Self-serving bias houdt in dat mensen geneigd zijn zichzelf positieve kwaliteiten toe te dichten en hun successen toe te schrijven aan hun eigen capaciteiten (terwijl ze hun eigen falen eerder toeschrijven aan externe omstandigheden waar ze niets aan kunnen doen). Een (te) positieve testuitslag zullen ze dan ook al snel als terecht opvatten.
Ook ons geheugen kan ons bedriegen. In ons geheugen ligt een enorme hoeveelheid informatie opgeslagen. Als we via een testuitslag iets over onszelf te horen krijgen, zal er altijd wel een herinnering opdoemen waaruit blijkt dat de betreffende eigenschap inderdaad ooit eens van toepassing was.
